24 اردیبهشت، نخستین اعتصاب کارکنان صنعت نفت در آغاجاری (1325)

قباد فخیمی یکی از مدیران ارشد شرکت ملی نفت در دهه 50 و فردی که در آن اعتراضات شاهد این وقایع بود هسته این اعتراضات را کارآموزان مدارس فنی می‌داند. وی می‌گوید:« کارآموزان به طور کلی به دو دسته تقسیم می شدند گروهی که با داشتن مدرک ششم ابتدایی و بومی ابادان بطور رزومزد استخدام می شدند و هیچ کدام از آنها در مدرسه شبانه روزی زندگی نمی کردند. برنامه ان‌ها کلا کارآموزی در رشته های تعمیراتی از قبیل تعمیر تلمبه و ماشین، امور برقی، جوشکاری، تراشکاری، سیم کشی، لوله کشی و ... بود و در همین موارد استخدام می شدند.

گروهی دیگر شاگردان دبیرستان از آبادان و سایر شهرهای ایران بودند که کلاس هشتم را با موفقیت تمام کرده، به عنوان کارآموز مور فنی یا بازرگانی استخدام می‌شدند و در مدرسه شبانه روزی اقامت می‌کردند. این گروه از کارآموزان که در رشته‌های بازرگانی و فنی استخدام می‌شدند روزمزد بودند ، بعد از 4 سال کارآموزی و تحصیل شبانه در آموزشکاه فنی  به عنوان فوق دیپلم بازرگانی و کمک مهندس وارد کار می شدند و چند سال بعد، افراد برجسته آنان با امتحان مخصوص برای اخذ لیسانس به انگلستان اعزام می‌شدند.

این قبیل کارآموزان به خصوص افراد غیربومی که از خانواده خود جدا شده و مجبور به پرداخت هزینه زندگی خود بودند از شرایط کار، مقررات مدرسه شبانه روزی، حقوق و مزایای خود ناراضی بودند و با توجه به اینکه جوان و مجرد بودند از هسته‌های عدم رضایت بر علیه شرکت و فعالان اصلی اعتصاب به شمار می‌رفتند. آنان نسبت به تبعیض‌های موجود در آبادان همواره انتقاد داشتند. از خانه‌های سازمانی ومزایایی که برای انگلیسی‌ها در نظر گرفته می‌شد تا تجقیر کارگران ایرانی.

به هر شکل، سرانجام در سال 1325 اعتصاب بزرگ کارگران پالایشگاه آبادان با رهبری حزب توده روی داد که زد و خوردهای خونینی بین کارگزان وابسته به حزب توده و عشایر جنوب که طرفدار شرکت نفت بودند منجر به کشته شدکان افراد طرفین و برقراری حکومت نظانی در آبادان شد. اعتصاب کارگران پالابشگاه که اکثرا ساکنان آبادان بودند، منطقی و معقول بود و خشونتی که در مقابله با اعتصاب به کار رفت ناگهان چهره پنهان شرکت نفت را آشکار ساخت.

برای سرکوب این اعراضات، لشگری از لرستان به آبادان اعزام شد که بسیار خشن به نظر می‌رسیذند و توانایی صحبت به زبان فارسی را نداشتند و اعتصابیون به هیچ وجه نمی توانستند با آنها باب مراوده را باز کنند. در زمان حکومت نظامی سربازان، شبانه روزی و کارگاه کارآموزان را محاصره کرده بودند تا ارتباط آنها را با کارگران پالایشگاه قطع کنند. نحوه انتخاب سرابازن اعزامی به ابادان خیلی جلب توجه می کرد و موجب انواع شایعات می‌شد.

اعتصاب کارگران در صعت نفت به خصوص پالایشگاه آبادان تحولی اساسی در روند امور و افکار کارکتان صنعت نفت به ویژه دانشجویان، کارآموزان، مهندسان، کارمندان، کارگران و دانش آموزان بوجود آورد که در دوران نهضت ملی شدن ضصنعت نفت شکوفا شد.

آسمونی : بعد از اعتصاب، شرکت نفت با اجرای طرح‌های متعدد خانه سازی در بهار، بریم میانه و سه گوش بریم و ... همراه با افزایش حقوق و مزایا و ایجاد مراکز جدید ورزشی و تفریحی، اقدامات ضربتی برای اصلاح وضع نامطلوب کارگران ایرانی به عمل آورد ولی به مساله اصلی که لغو شدن یا تقلیل شرایط ناهنجار تبعیض نژادی و تعدادی کارکنان خارجی که موجب ناراحتی همه کارکنان ایرانی بود کوچکترین توجهی نکرد و همه امور به روال سابق ادامه یافت.

یکی از مسائلی که در دوره اعتصاب مور توجه قرار گرفت توجه بیشتر به این واقعیت بود که جزیره آبادان و پالایشگاه بزرگش به کلی از خاک اصلی ایران جدا بود و هیچ راه ارتباط زمینی بین ابادان و خاک اصلی وجود ندارد. شهر آبادان که در جزیره‌ای به همین نام ساخته شده است جز از طریق پل متحرک قراضه‌ای در رودخانه بهمنشیر که ابادانی ها به آن «جسر» می گفتند ارتباطی دیگری با خاک ایران نداشت.

این جسر قدیمی قابلیت تحمل وزن تانک‌های کوچک ارتش ایران را هم نداشت. تانک‌های اعزامی پس  از عبور از 124 کیومتر جاده خاکی و پر از دست انداز اهواز – ابادان وقتی به ساحل بهمنشیر رسیدند معلوم شد که عبور از جسر میسر نیست مدتی طول کشید تا کارگاه بزرگ پالایشگاه بتواند برای تقویت جسر و عبور تانک‌ها اقدام کند. ساختمان پل رودخانه بهمنشیر و آسفالت جاده اهواز به ابادان و ادامه راه اهن سراسری ایران به خرمشهر همه از هدایای اعتصاب بزرگ پالایشگاه به شهر ابادان بود.

بعد از اعتصاب، پالایشگاه آبادان در سال 1325 تعدادی مهندس ساختمان فارع التنحصیل دانشگاه تهران را برای خدمت در طرح‌های خانه سازی جدید استخدام کرد تا کمی از اعتراضات بکاهد. علاوه بر آن به علت گرمای زودرس مدارس آبادان از اواسط اردیبهشت ماه تا شهریور تعطیل می‌شد لذا برای اینکه جوانان به فعالیت‌های سیاسی که بشدت توسط حزب توده رایج بود آلوده نشوند، برنامه کارآموزی موقت برای تعطیلات تریب داده شد تا شاگردان دبیرستان در آن شرکت کنند و شاگردانی که شرکت می کردند علاوه بر مزایای مادی، در آینده شانس بیشتری برای استخدام در نفت داشتند که مورد توجه اکثر دانش آموزان قرار گرفت.

اما همه این اقدامات نتوانست موحب کاهش چشمگیر نارضایتی‌ها شود تا چند سال بعد نهضت ملی شدن صنعت نفت به پیروزی دست یابد.