دربی تهران؛ نیم قرن قبل

لحظه های با اهمیت تاریخ، در هنگام وقوع، معمولا لحظاتی هستند مثل سایر اوقات. روز 16 فروردین 1347، زمانی که دو تیم تاج و پرسپولیس برای نخستین بار مقابل هم ایستادند، کسی درکی از اهمیت ماجرا نداشت. یک روز کیهان ورزشی بسان همیشه، تصویری از مسابقه فوتبال روز جمعه را روی جلد برده بود و زیر تصویر در کادری قرمز رنگ نوشته بود:

تاج. پرسپولیس: یک بازی که گل نداشت

در غیاب رنگ آبی

در نیمه دوم دهه 40 شمسی، هنوز روزنامه ها و مجلات سیاه و سفید چاپ می شدند و جلد کیهان ورزشی هم تفاوتی با سایر صفحات این مجله نداشت. سه رنگ قرمز، سیاه و سفید تشکیل دهنده حروف و تصاویر مجله بودند و از روی عکس، حتی نمی شد رنگ پیراهن دو تیم را حدس زد. در عکس روی جلد همایون بهزادی پیراهنی تیره به تن داشت و شورتی تیره تر. کیهان ورزشی در زیر عکس او نام بهزاد را اشتباها نوشته بود تا مشخص شود جلد و مطالب روی آن، در آخرین لحظات بسته شده اند. بعدها مشخص شد که پرسپولیس در آن روز پیراهن قرمز آجری و جوراب مشکی داشت و شورت سیاه. قرمز رنگ محبوب رئیس باشگاه بود و اگر علی عبده به این رنگ علاقه نداشت، هرگز قرمز وارد ادبیات فوتبال ایران نمی شد.

 کاردان دیگر بازیکن روی جلد، یکدست روشن پوشیده بود. آنهایی که تاج را در استادیوم دیده بودند، در آن سالها عادت کرده بودند که تاج را با پیراهن آبی آسمانی ببینند اما تصویر روی جلد مشخص نمی کرد تاج آبی پوشیده یا سفید؟ ظاهرا تاجی ها سفید پوشیده بودند. رنگی  که رنگ محبوب شاهینی های سابق و پرسپولیسی های فعلی بود و اگر آن روز، تاج سفید نمی پوشید، شاید پرسپولیس سفیدپوش می شد.

مهمرین اخبار هفته

در مجله 32 صفحه ای کیهان ورزشی، اولویت با اخباری بود همچون آماتور شدن تمام بازیکنان ایران، مرگ یوری گاگارین نخستین فضانورد تاریخ، بازیهای تیم ملی ارتش ایران، اخبار هفته، اسکی ملکه فرح در پیست شمشک و عضویت پرویز قلیچ خانی و جلال طالبی در تیم منتخب آسیا؛ تیمی که هرگز یک بازی رسمی هم انجام نخواهد داد.

پرس پلیس یا پرسپولیس؟!

سرانجام در دو صفحه میانی مجله، رپورتاژی از این مسابقه جای داده شده بود. نام تیم تازه تاسیس سرخپوش به قدری نامانوس بود که در صفحه 16 از این تیم با عنوان پرس پلیس و در صفحه بعدی از آن با عبارت پرسپولیس یاد شده بود.

روزی که برای نخستین بار از چند کودک در کناره های زمین برای جمع کردن توپها استفاده شده بود که این امر تا آن زمان در فوتبال ایران کم سابقه بود.

برای تماشاگران مشتاق فوتبال روز خوبی بود تا خاطره دیدارهای دو تیم شاهین و تاج را در قالب بازی دوستانه پرسپولیس و تاج ببینند. و بدین منظور در یک روز خوب و آفتابی بیش از بیست هزار تن که تشنه فوتبال بودند، پس از مدتی دوری خود را به امجدیه رساندند.

میراثی باارزش برای تیم تازه تاسیس

این که تیمی تازه به شکل جدی کار خود را آغاز کند و در نخستین دربی دوستانه خود، بیش از 20 هزار تماشاگر را به امجدیه بکشاند، موهبتی بود که کمتر تیمی از آن برخوردار می شد. اما لیست اسامی دو تیم نشان می داد که این مسابقه، همان دیدار سالهای قبل تاج و شاهین است اما به دنبال حاشیه های رخ داده برای شاهین و انحلال این تیم، بازیکنان آن در یک کوچ دسته جمعی به پرس پلیس، پرسه پولیس یا پرسپولیس پیوسته اند. نفرات آن قدر مشهور بودند که خبرنگار نیازی نمی دید اسامی کوچک آنها را برای خوانندگان ذکر کند:

« تاج: قاضی شعار- کاردان- لواسانی، رحیمی، اونیک- منشی زاده، جمالی( کاپیتان)- جباری، فرزامی، مصطفوی، شرکاء

پرسپولیس: طاووسی- آشتیانی، جاسمیان، کاشانی، رضا وطنخواه- بیوک وطنخواه، کاظم رحیمی- بهزادی( کاپیتان)- ممبینی( نوروزی)- گنجاپور، کلانی، ادیبی»

آنچه بعدها از این لیست مورد توجه کسی قرار نگرفت و در غبار دهه های بعد به کلی پاک شد، سیستم هایی بود که می توانست نشان از آینده باشد.خط تیره ها و ویرگول ها برای جدا کردن پست ها از یکدیگر قرار می گرفتند و این لیست نشان می داد تاج همچنان از روش 4-2-4 استفاده می کند؛ روشی که از یک دهه قبل با برزیل به اوج رسید و این تیم را قهرمان جهان کرد. در مقابل پرسپولیسی ها 3-3-4 بازی می کردند. سیستمی جدیدتر که در لیگ انگلیس پوست انداخته بود و توازن دو خط هافبک و حمله را بیشتر می ساخت.

یک بازی متوسط

« انتظار می رفت این دو تیم طی یک بازی خوب و پرگل، آغاز خوبی را برای فصل جدید فوتبال در سال نو نمایش دهند. اما دور از آن انتظار شیرین، دیدار تاج و پرسپولیس در حد یک بازی متوسط و بدون گل پایان یافت که گاهی در لحظات زودگذر، جرقه های گرمی بخشی در میدان پدیدار می گشت.

تاج از همان آغاز نشان داد که به نیروی بازی خود متکی است و بدین لحاظ هرگاه صاحب توپ می شد، با خونسردی کامل و تکنیک رضایتبخش انرادی سعی می نمود تا نقشه خود را برای پیروزی پیاده کند و همین موجب شد که خط حمله تاج، بارها دروازه پرسپولیس را به سختی تهدید کند. اما هرگز از این تهدیدها به نفع تاج، کاری از پیش نرفت زیرا شتابزدگی آنان بهترین امیدی بود که بازیکنان پرسپولیس بدان دل بسته بودند.»

بعدها چنین مسابقات متوسطی با چند صحنه انگشت شمار، بارها و بارها در مسابقات دو تیم تکرار شد تا همچنان آمار مساوی های دربی از آمار برد و باخت هر یک از تیمها بیشتر باشد. اتفاقی که در کمتر دربی دنیا رخ داده است.

افتخار به هواداران

در مقابل بازی سنجیده و باارزش تاجیها، پرسپولیس از ابتدا به نیروی تماشاگر و قدرت بدنی خود و حملات ضدحمله یی خود، امید داشت و در این میان، کاشانی دفاع پرسپولیس آخرین مبارزی بود که با شایستگی همیشگی که در او سراغ می رود، بارها مهاجمان تاج را متوقف می کرد. جز این بازیکن، دیگران کمتر از آن بودند که قبلا دیده بودیم.

قرار بود از همان ابتدا، استقبال تماشاگر، بازی معمولی دو تیم را تحت الشعاع قرار دهد. بازیکنان شاهین آن قدر محبوبیت داشتند که حالا با حضورشان در پرسپولیس، آن محبوبیت را به تیم جدید منتقل کنند و تیم قرمز در چشم به هم زدنی محبوب ترین تیم پایتخت شود. آن قدر که حتی در نخستین مسابقه خود با رقیب سنتی، به جای توانایی های فنی، می توانست به طرفداران خود بنازد.

ضربه ای به تیر دروازه

در طول مسابقه داریوش مصطفوی بیش از بقیه در آستانه گلزنی قرار گرفت اما در دقیقه 58 از نزدیکی نقطه پنالتی ضربه خود را به تیر عمودی دروازه زد. در دقیقه 76 ضربه سر بی دقتش را به خارج زد و دو دقیقه بعد هم ضربه پر قدرت او، توسط دروازه بان پرسپولیس مهار شد. تک موقعیت پرسپولیس هم در دقیقه 73 توسط کلانی در آستانه دروازه توسط قاضی شعار دفع شد تا دو تیم به تساوی بدون گل رضایت دهند؛ آغازی بر تکراری ترین نتیجه رقابتهای دو تیم.

دیدارهای مهم بعد از دربی

یک روز پس از این مسابقه ورزشگاه امجدیه آماده ترمیم شد و از آن به بعد تا زمان آغاز جام ملتهای آسیا، تنها تمرینات ملی پوشان در این ورزشگاه انجام داد. اندکی بعد هم با برد تیم ملی ارتش ایران مقابل همتای ترکیه ای- نخستین برد یک تیم ملی ایران مقابل ترکها- و مسابقه دو تیم زرد و آبی- دو تیم از بازیکنان ملی پوش در اردوی جام ملتهای آسیا- بازی تاج و پرسپولیس مثل سایر مسابقات باشگاهی فراموش شد. هنوز هیچ باشگاهی بزرگ تر از تیم ملی نبود.

ایران برای نخستین بار میزبان جام ملتهای آسیا شده بود و نایب قهرمان بازیهای آسیایی 1966 می خواست این بار در خانه، اولین قهرمانی خود در آسیا را جشن گیرد.

میراثی محو شده

دیدار تاج و پرسپولیس فراموش شد. نیم قرن گذشت تا مسائلی چون اولین گلزن دربی، اولین برنده مسابقه، نخستین اخطاری و اخراجی به مسائل قابل بحث و بااهمیت تبدیل شوند. اما در آن روزگار کسی اهمیتی به این آمار نمی داد. قبل از ان هم کسی اهمیت نداده بود. به طوری که حتی شکل گیری شاهین و انحلال آن، هاله ای افسانه ای پیدا کرده بود.

سال 1347 بود، هنوز سه دهه هم از شکل گیری مسابقات استان تهران نمی گذشت، حتی نیم قرن هم از آغاز ورزش مدرن ایران سپری نشده بود، تقریبا تمامی مردان نسل اول ورزش ایران- و طبیعتا فوتبال ایران- زنده بودند. اما آمارها ناقص بود، توجهی به مسابقات، عناوین و افتخارات گذشته فوتبال نمی شد و به این ترتیب تاج و پرسپولیس، صاحب میراثی بودند که چندان توجهی بدان نداشتند. میراثی محو شده که قدمت آن، حتی از قدمت امجدیه پیر هم بیشتر بود...