سازمان بسیج مستضعفین

سازمان بسیج مستضعفین یکی از ساختار های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و از یکی مهمترین بازوهای قدرت جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود که مأموریت جذب، آموزش، سازماندهی و به کار گیری نیروهای داوطلب مردمی را در راستای اهداف انقلاب اسلامی و حفظ دستاوردهای آن را بر عهده دارد. آسمونی در این بخش به معرفی سازمان بسیج مستضعفین می پردازد. دعوت می کنیم تا پایان همراهمان باشید

معرفی سازمان بسیج مستضعفین

"'سازمان بسیج مستضعفین"' که در گذشته با نام نیروی مقاومت بسیج شناخته می‌شد در 5 آذر 1358 به فرمان سید روح‌الله خمینی تشکیل شد و پس از تصویب مجلس شورای اسلامی در دی 1359 قانوناً رسمیت پیدا کرد و به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تعلق گرفت. به اعضای این سازمان بسیجی می‌گویند و طبق ماده 13 قانون مقررات استخدامی سپاه، بسیجی به فردی اطلاق می‌شود که داوطلبانه جهت تحقق ارتش 20 میلیونی تحت پوشش سپاه در می‌آید. به موجب همین مادهٔ قانونی بسیجیان به سه دسته «بسیج عادی»، «بسیج فعال» و «بسیج ویژه» یا «پاسداران افتخاری» تقسیم می‌شوند. در جنگ ایران و عراق از بسیجیان بیشتر برای ارسال به صورت داوطلبانه و سازماندهی شده به جبهه‌ها استفاده می‌شد.

بسیج در ادبیات سیاسی سازمان بسیج مستضعفین

بر اساس یک تعریف، می توان بسیج را همچون روندی در نظر گرفت که در آن یک واحد اجتماعی بسیار سریع بتواند بر منابعی کنترل پیدا کند که پیش تر بر آن‌ها کنتری نداشته است. در واقع زمانی که بسیج از حالت گروهی فراتر رود و بخشی از جمعیت را به اعطای منابع خواسته شده برای دستیابی به هدف مطلوب برانگیزد آن گاه بسیج تبدیل به یک جنبش می‌شود. یکی از عوامل مؤثر در کار بسیج، میزان سازمان یافتگی است.

در حرکت بسیج، روابط درون گروهی و فرهنگ مشترک هر چقدر محکم تر و گسترده‌تر باشد میزان احتمال پیروزی آن نیز بیشتر است و این بدان سبب است که ارتباطات و فرهنگ مشترک باعث می‌شود که تعبیر یکسان و واحدی نسبت به امر مورد نظر بوجود بیاید. رهبری لازمه سازمان و بسیج است. گروه‌های بسیج گر سعی دارند تا با تقویت هر چه گسترده‌تر اعضای گروه و ضعیف کردن دیگر پیوندهای اجتماعی و بزرگ کردن رهبر یا رهبران، باعث گسترش وفاداری اعضا در جامعه شوند.

بسیج به دو صورت تهاجمی و تدافعی ظاهر می‌شود. بسیج تدافعی، وقتی صورت می‌گیرد که گروهی هنگام مواجه شدن با حمله گروهی دیگر، منابع خود را بسیج می‌کند. می‌توان شورش‌های دهقانی و اشرافی را نوعی بسیج تدافعی دانست. بسیج تهاجمی آن بسیجی است که در فرصت‌های مناسب برای این که اهداف و منابع خودش را محقق کند دست به بسیج نیروهای خود می‌زند. بسیج انقلابی نوعی از بسیج تهاجمی است. همچنین بسیج تهاجمی نیازمند شناخت دقیق در مورد محیط خارجی و رهبری کنشگرانه و کوشش سازمانی بیشتر است.

از آن جا که بسیج هزینه بردار است لذا خصوصاً بسیج تهاجمی باید از امکانات اقتصادی لازم برخوردار باشد. ایدئولؤژی بسیج می‌تواند نمادها و شعارهای مورد نیاز بسیج را فراهم کند. سازمان، رهبری و ایدئولوژی از ابعاد اساسی روند بسیج انقلابی هستند. می‌توان گفت که ایدئولوژی نقشی تعیین کننده ای در بسیج انقلابی دارد. یکی از وظایف ایدئولوژی سرزنش کردن وضع موجود و یافتن ریشه‌های نابسامانی است. دومین وظبفه ایدئولوژی نشان دادن وضع مطلوب و اهداف و آرمان هاست. سومین وظیف آن اراده تبیین تازه ای از تاریخ به سود جنبش و ستایش از گذشته آن است.

تشکیل بسیج برای سازمان بسیج مستضعفین

در 5 آذر 1358 فرمان تشکیل "ارتش 20 میلیونی"(بسیج) از جانب آیت الله خمینی صادر شد و پس از تصویب مجلس شورای اسلامی در دی 1359 به صورت قانونی رسمیت پیدا کرد. ابتدا مدتی مجد و پس از آن سالک فرماندهان بسیج بودند. محمدعلی رحمانی از سال 1362 مسئولیت آن را بر عهده گرفت او تا پایان جنگ هشت ساله عراق علیه ایران در این سمت فعالیت می‌کرد. وی توانست با روشی نوین نیروهایی را از پیر و جوان از نقاط دور افتاده و روستاها تا ادارات و دانشگاه‌ها و دانش آموزان و روحانیون را سازماندهی نموده و با افزایش پایگاه‌های مقاومت از 7000 به 21500 پایگاه نیرویی بزرگ را بوجود آورد تا در جهت اجرای فرمان خمینی به عنوان ارتش بیست میلیونی به جبهه اعزام نمایند که اعزام یکصد هزار نفری سپاه محمد حاصل این سازماندهی بود.

رحمانی معتقد بود که واحد بسیج باید به صورت یک نیروی مردمی و فراگیر باقی بماند وی تا سال 1370 در بسیج حضور داشت. پس از درگذشت روح الله خمینی فشار سپاه برای تبدیل واحد بسیج مستضعفین به نیروی مقاومت بسیج افزایش پیدا کرد و در نهایت با خروج رحمانی از واحد بسیج و تغییر ساختار نیروی مقاومت بسیج تشکیل شد و افشار به عنوان اولین فرمانده نیروی مقاومت بسیج منصوب گردید. در تاریخ 12 مهر 1388 سردار محمدرضا نقدی با حکم سیدعلی خامنه ای به سمت فرمانده بسیج منصوب شده و نام بسیج نیز از «نیروی مقاومت بسیج» به «سازمان بسیج مستضعفین» تغییر پیدا می کند و متعاقب آن برخی تغییرات و رویکردها ، ساختار و سازمان و وظایف آن پدید می آید که یکی از نمونه‌های آن تشکیل گردانهای جدید با نام امام علی ، امام حسین و بیت المقدس و نیز شکل‌گیری اقشار 22 گانه بسیج می باشد.

ساختار تشکیلاتی سازمان بسیج مستضعفین

نیروهای بسیج ایران از بدو تأسیس تا پایان مسئولیت سردار سید یحیی صفوی رسماً زیرمجموعه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بوده‌اند. با تغییر فرماندهی سپاه و با روی کار آمدن سردار محمدعلی جعفری مسئولیت فرماندهی بسیج برای اولین بار به فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی واگذار گردید، و حسین تائب در تیرماه 1378 به فرماندهی بسیج منصوب شد اما پس از انتخابات دهم ریاست جمهوری ایران فرماندهی بسیج به سردار محمدرضا نقدی سپرده شد. اخیراً و در تاریخ 17 آذر 95 رهبر جمهوری اسلامی ایران طی حکمی سرتیپ غلام‌حسین غیب‌پرور را به عنوان رئیس سازمان بسیج و جانشین فرمانده کل سپاه در امور بسیج منصوب کرد.

عزیز جعفری با دسته‌بندی تهدیدات علیه جمهوری اسلامی به تهدید نرم، تهدید نیمه‌سخت (شورش‌های مردمی بدون سلاح گرم، تهدیدهای اقتصادی-سیاسی داخلی و خارجی) و تهدید سخت (شورش‌های مسلحانه، جنگ داخلی و جنگ خارجی) وظیفه مبارزه با تهدید نرم را به بسیج غیرنظامی، نیمه‌سخت را به بسیج نظامی و سخت را به نیروی زمینی سپاه و بسیج نظامی محول می‌کند.

تشکل‌های سازمان بسیج مستضعفین

• بسیج دانش آموزی
• بسیج دانشجویی
• بسیج جامعه پزشکی
• بسیج جامعه مهندسین
• بسیج اساتید
• بسیج خواهران
• بسیج ادارات
• بسیج مساجد و محلات
• بسیج طلاب و روحانیون
• بسیج کارخانجات و شرکت‌ها

بسیج ویژه برون مرزی بسیج موقت مورد نیاز در هر مکان وزمان

بودجه سازمان بسیج مستضعفین

براساس قانون برنامه چهارم توسعه بایستی هر سال 400 میلیارد تومان برای بسیج در نظر گرفته شود که در سال اول برنامه یعنی سال 1384، 173 میلیارد تومان و در سال 85 نیز مجدداً 173 میلیارد تومان در نظر گرفته شده‌است. بگفته فرمانده بسیج و نشریه «صبح صادق» ارگان دفتر سیاسی سپاه بودجه این نهاد در سال 1387 200٪ افزایش پیدا کرده و بصورت جداگانه از این بودجه، 50 میلیارد تومان نیز برای کمک به بسیجیان بیکار در نظر گرفته شده‌است. در سال 1388 هم بر اساس اعلام نشریه برنامه ارگان معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهوری، بودجه بسیج 45 میلیارد و 238 میلیون تومان افزایش یافت.

در سال 1383 به منظور تأمین منابع مالی و ارزی و رفع سریع مشکلات درمانی و خدماتی توانبخشی جانبازان و ایثارگران انقلاب اسلامی و تهیه تجهیزات و امکانات مورد نیاز گردان‌های عاشورا و الزهرای بسیج معادل 350 میلیون دلار از محل حساب ذخیره ارزی به بسیج اختصاص یافت.

اهداف سازمان بسیج مستضعفین

اهداف بسیج مستضعفین به نقل از وبگاه آن به شرح زیر است:

تحقق فرمایش روح‌الله خمینی مبنی بر تشکیل هسته‌های حزب‌الله

ایجاد توانایی‌ها و آمادگی‌های لازم دفاعی در آحاد مردم در دفاع از کشور

ایجاد توانایی‌های لازم رزمی در نیروهایی که توانایی شرکت در عملیات‌های کلاسیک و بزرگ را دارند

ایجاد توانایی‌های لازم در آحاد مردم بمنظور کمک به هنگام بروز بلایا و حوادث غیر پیشبینی

کمک به دولت در امر سازندگی

نیروی انسانی سازمان بسیج مستضعفین

بسیج در سراسر کشور 23 میلیون و 800 هزار نیروی داوطلب دارد.

به اعضای بسیج که درسطح مدارس راهنمایی ایران تحصیل می‌کنند پویندگان و به اعضای در سطح دبیرستان پیشگامان گفته می‌شود. عضویت‌های بسیج به گروه‌های زیر تقسیم می‌گردد:

بسیجی عادی: عموم قشرها معتقد به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هستند که پس از گذراندن دوره آموزش عمومی به عضویت بسیج درآمده و سازماندهی می‌گردند.

بسیجی فعال: آن دسته از بسیجیان عادی داوطلب هستند که واجد شرایط لازم بوده و پس از گذراندن دوره‌های آموزشی سازمان دهی شده و با سپاه همکاری می‌کنند.

بسیجیان ویژه: این گروه که به پاسدار افتخاری هم شناخته می‌شوند افرادی هستند که صلاحیت‌های یک پاسدار را دارا می‌باشند و پس از گذراندن آموزش‌های لازم در این زمینه سازماندهی می‌گردند.

بسیجیان کادر:که بسیجیان فعال پس از گذراندن دوره‌های خاص به این سطح از عضویت می‌رسند.

حقوق بشر سازمان بسیج مستضعفین

سربازی کودکان

بسیج از افراد زیر هیجده سال «داوطلب» در طول جنگ ایران و عراق استفاده می‌کرد، این سازمان همچنان از افراد زیر هیجده سال به صورت داوطلب استفاده می‌کند.

رخدادها

براساس گزارش سازمان دیده بان حقوق بشر، قوه قضائیه ایران در سال 2007 حکم سابق محکومیت شش بسیجی که درسال 2002 پنج نفر را کشته بودند را معلق کرد

موضوع مرگ زهرا بنی‌یعقوب که در سال 86 پس از بازداشت، در بازداشتگاه بسیج جان خود را ازدست داد مسئله ساز شد. مسئولین این موضوع را خود کشی اعلام کردند ولی برخی از افراد از جمله خانواده بنی یعقوب با رد موضوع خودکشی اعلام کردند که بعضی مدارک ارئه شده توسط مقامات مربوطه دستکاری شده است

سازمان بسیج مستضعفین در انتخابات

مهدی کروبی در سال 1384 بسیج را متهم به دخالت درانتخابات ریاست جمهوری به نفع محمود احمدی‌نژاد کرد. برخی از اصلاح طلبان نیز نیروهای بسیج را متهم به دخالت درانتخابات به نفع احمدی‌نژاد حتی از طریق تخلفات انتخاباتی می‌کنند؛ ولی اصولگرایان این موضوع را رد می‌کنند. منتقدان معتقدند که بسیج از طریق تشکیلات سازمانی خود عملاً در امر انتخابات مداخله جناحی می‌کند.

سازمان بسیج مستضعفین در انتخابات دهم ریاست جمهوری

در انتخابات دهم ریاست جمهوری نیز میرحسین موسوی با نوشتن نامه‌ای به سید علی خامنه‌ای اعتراض خود را نسبت به مداخله نیروهای بسیج و سپاه در انتخابات نشان داد. هم چنین بگفتهٔ سازمان عفو بین‌الملل، بسیج زخمیان و مجروحان را از بیمارستان‌ها جمع می‌کند و به مکانی نامعلوم انتقال می‌دهد.

همچنین این نیروها اجازهٔ ثبت مشخصات افراد مجروح توسط کارکنان بیمارستان‌ها را نمی‌دهند. به گزارش دیدبان حقوق بشر «نیروهای شبه نظامی بسیج برای خاموش کردن بانگ «الله اکبر» شبانهٔ مردم از پشت‌بام‌ها، شبانه به خانه‌های مردم یورش می‌برند، با شکستن در خانه‌ها به‌زور وارد خانه‌هایشان می‌شوند، لوازم شخصی آنان را درهم می‌شکنند و ساکنان را مورد ضرب و شتم قرار می‌دهند.» حسین طائب، فرماندهٔ نیروی مقاومت بسیج، ادعا کرده‌است افرادی «لباس پلیس یا بسیج را پوشیده بودند» و دست به خرابکاری زده‌اند که برخی از این افراد دستگیر شده‌اند. همچنین طائب استدلال می‌کند که از آنجایی که ورود به بسیج آسان است افرادی ممکن است از این طریق خواسته باشند بسیج را بدنام کنند.

یک نوار ویدیویی که توسط شبکهٔ تلویزیونی کانال چهار بریتانیا منتشر شده‌است، تیراندازی یک عضو پایگاه بسیج در تقاطع خیابان آزادی و خیابان جناح را از پشت‌بام به سمت مردم نشان می‌دهد؛ تیراندازی‌ای که در اثر آن دستِکم هفت نفر کشته شدند. حسین طائب مسلح بودن بسیج را رد کرده‌است ولی تأکید می‌کند که در صورت حمله به منطقه نظامی و تحت تسلط بسیج، این گروه به هر طریق ممکن از خودش دفاع می‌کند.

سرلشکر بسیجی، فیروزآبادی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح در نامه‌ای که خطاب به امام غایب شیعیان حجت بن حسن نوشت، مدعی شد که بسیجیان و نیروهای مسلح از هیچ نوع اسلحه‌ای برای سرکوب مردم در جریان تظاهرات مربوط به اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری استفاده نکرده‌اند و کسانی را که کشته شده‌اند کشته‌های دروغی خواند. وی مدعی شد که: در 30 خرداد آشوبگران و منافقان با چهره‌ای جدید که چندان هم بی‌ارتباط با منافقان سابق نیستند، بر ملت یورش آورده و به ضرب و جرح شدید نیروهای امنیتی پرداخته‌اند. به‌دنبال فعالیت‌های نیروهای بسیجی در جریان وقایع بعد از اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری در ایران، سازمان عفو بین‌الملل در بیانیه‌ای خواستار انحلال نیروهای مقاومت بسیج در ایران شد. ناوی پیلای، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل، از دولت ایران خواست تا نیروهای بسیج را از اعمال خشونت علیه معترضان بازدارد.

احمدی مقدم فرماندهٔ نیروی انتظامی در واکنش به اعتراضات مردمی به ضرب و شتم و سرکوب تظاهرات‌کنندگان توسط لباس‌شخصی‌ها در مراسم صبحگاه ناجا گفت: مگر راهپیمایان غیرقانونی و اغتشاشگران لباس یونیفرم داشتند، آنها نیز لباس‌شخصی بودند.

عملیات استشهادی سازمان بسیج مستضعفین

گروهی از بسیجیان برای مقابله با حمله نظامی آمریکا به ایران، احتمال استفاده از عملیات استشهادی را مطرح کرده‌اند. درآبان 1384 بسیج دانشجویی دانشگاه شاهرود صدها فرم شرکت داوطلبانه در عملیات استشهادی را دراختیار داوطلبان قرار داد. بسیج عملیات استشهادی خود را همانند اقدام رضای کرمانی در ترور ناصر الدین شاه اعلام کرده‌است.

انتقاد به طرح تقویت بسیج و پیامدهای آن در سازمان بسیج مستضعفین

در پی تصویب کلیات طرح تقویت نیروهای بسیج مستضعفین تنی چند از نمایندگان سرشناس مجلس با این طرح مخالفت کردند و آن را متهم به ایجاد جو و فضای امنیتی در بخش‌های غیرنظامی جامعه کرده‌اند. احمد توکلی این طرح را مغایر با اصل 60 قانون اساسی قلم داد کرد. رضا علیجانی در نقد افزایش اختیارات بسیج مستضعفین اظهار کرد که چون این نیروها تحت آموزش نیروهای تندروی سپاه پاسداران قرار می‌گیرند تبدیل به پیاده‌نظامی می‌شوند که در راستای تحقق سیاست‌های تندروانه قد علم می‌کنند تا به گروه‌های سیاسی مخالف فشار وارد کنند. این موضوع از ابتدای انقلاب و در روزهای نخسته اولین انتخابات ریاست جمهوری کشور نیز مشاهده شده که نیروهای از این دست همیشه دولت‌هایی که همگرایی چندانی با ولایت فقیه نداشتند را همواره تحت فشار قرار می‌دادند.

مثل دوران ریاست جمهوری بنی صدر، خاتمی و هاشمی رفسنجانی، و حتی دولت روحانی در عصر کنونی. این تحلیلگر مسائل سیاسی می‌گوید نیروهای این چنینی در زمانی به کاره ارگان یادشده می‌آیند که خود سازمان بطور قانونی نمی‌تواند در آن مسئله دخول و اعمال نظر کند. اینجاست که از این نیروهای خودسر استفاده می‌کند تا جامعه و قشر تحصیل کرده را مرعوب نمایند. نمونهٔ این اقدامات نیز تظاهرات علیه بدحجابی، حمله به سینما و سینما گران و حتی حمله به نمایندگان مجلس است. این اقدامات درواقع مصادق به خیابان کشیدن بحث‌های فرهنگی و اجتماعیست.